HUGO ROELANDT IN HET M HKA

 

In het M HKA smartphonefoto Nicole D'Hondt

Mijn samenwerking met Hugo Roelandt

In het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) is tot 1 juni een tentoonstelling te zien met de kunstwerken en archiefstukken uit de nalatenschap van kunstenaar Hugo Roelandt (Aalst 1950- Antwerpen 2015) die zijn echtgenote Lydia Van Loock aan het Centrum voor Kunstarchieven Vlaanderen (CKV) en het M HKA heeft geschonken. Het overzicht is niet chronologisch opgevat en is ook niet volledig. Curator Joanna Zielinska opteerde ervoor om zich te houden aan het in het archief beschikbare materiaal. Het toont de veelzijdigheid van Hugo Roelandt als fotograaf, performer – en installatiekunstenaar maar mist daardoor enige diepgang in de selectie.

Hugo Roelandt startte zijn solo carrière als beeldend kunstenaar met een expo in New Reform (1974), toen gevestigd van het Centrum voor Samenlevingsvernieuwing (CSV) een progressief collectief in Aalst. Aan de muren waren zelfportretten opgehangen met Hugo afgebeeld als travestie. Ze zorgden voor beroering want Aalst was dat niet gewoon ondanks het feit dat carnaval in de stad toen vaak de aanleiding was voor homo’s en lesbiennes om zich stiekem te uiten. Hugo had het travestiemilieu opgepikt in Antwerpen maar het was niet eenvoudig om deze mensen in beeld te brengen, dus poseerde hij maar zelf. Even heb ik overwogen om met de kunstenaars Urs Lüthi, Jürgen Klauke, Ulay(Siepen), die gelijkaardige gender onderwerpen aansneden, en met Hugo een gezamenlijke tentoonstelling te maken. Maar dat is niet doorgegaan omdat Hugo al snel een andere weg wou inslaan.

Ik was, samen met onder andere Hugo, in de jaren zestig actief als cultureel en politiek activist in de PAN, een theatergezelschap in Aalst dat vooral in progressieve en artistieke middens aantrekking vond en waar ik in de bar van het gezelschap mijn eerste tentoonstelling heb gerealiseerd onder de naam New Reform. Het lokaal van PAN was ook het eerste officiële adres van New Reform. Via deze weg, en voornamelijk de bezieler van PAN, Jo Corthals, kwam ik in contact met Hugo Roelandt. Wij waren anderzijds, op honderd meter na, buren in dezelfde wijk en dus met hetzelfde DNA van de rechteroever in Aalst bezield en zijn vader was beroepshalve een collega van mij. Tijdens de opening in het M HKA speelde Anne-Mie Van Kerckhoven als gast DJ platen uit de tijd van de PAN.

 Psychedelische muziek en absurd theater waren de ingrediënten van PAN. Hugo ontwierp affiches en speelde mee in het 1 uur durende theaterstuk ‘Andante Mortale’ waarin geen woord werd gesproken! Een andere actieve gast in de PAN was kunstenaar Karel Kieckens, Hugo’s grafiek leraar aan de kunstacademie in Aalst. Het non conformisme van Kieckens, die zijn leerlingen zelf punten liet geven voor hun rapport, heeft zonder twijfel invloed gehad op de latere aanpak van Hugo als leraar in de academies van Aalst en Antwerpen. In 1973 nam ik voor het eerst werken op van Hugo in de rondreizende tentoonstelling “The New Reform Postcard Show” die ook in de Universitaire Instelling Antwerpen (UIA) te zien was. Hij fotografeerde van op borsthoogte zijn voeten met zijn legendarische bottines.

Links zwart wit copy van origineel,
rechts performance in 
New Reform 1974 (archief New Reform)

In datzelfde gezegende jaar 1973 was er in Stedelijk Museum van Aalst een tentoonstelling met oud studenten van de stedelijke kunstacademie en daar toonde Hugo een reeks foto’s die hij met stift had bijgekleurd. De foto met horizontale gekleurde strepen op zijn bovenlichaam, die helaas in het M HKA ontbreekt, maakte bij mij de bedenking los dat Hugo met zijn ingreep meer wou tonen dan wat er met fotografie mogelijk is. Ik ben daarover met hem in gesprek gegaan en dat is dan uiteindelijk uitgekomen in zijn allereerste performance in New Reform (november 1974). Wat op de foto te zien was werd live uitgevoerd in een performance waarbij hij het naakte lichaam van UIA student en kunstenaar/auteur Marc Verreckt beschilderde met horizontale strepen die bezijden zijn lichaam op de muur doorliepen.

Wat in die tijd ook wees op een adieu aan de monotone fotografie is het beschilderen van een set tafelgerei die klaar staat voor het fotograferen van een stilleven. Door de voorwerpen in het zwart te overschilderen verdween het stilleven uit zicht. De handeling werd vastgelegd in een video, te zien in het M HKA. De reeks van zelfportretten die hij van in zijn prille carrière tot aan zijn dood heeft gemaakt vormen een andere bijzonder specifieke eigenheid in zin oeuvre. De gedaanteverwisselingen in deze reeksen hebben zonder twijfel te maken met zijn persoonlijkheid. Dat ze nu besproken worden als zijnde gender gerelateerd, is eigen aan de tijdsgeest van nu, maar Hugo was iemand die graag de bestaande werkelijkheid uitdaagde en dat kwam vooral tot uiting in zijn zelfportretten. Kort voor zijn dood stuurde hij mij, en enkele anderen uit zijn vriendenkring, een email met 3 foto’s waaronder een bijna onwezenlijke foto als gevolg van zijn chemo behandelingen. De mails zijn op een middernachtelijk uur verstuurd. Ik kreeg ze bij mijn ontbijt op mijn bord, dat was wel even schrikken wetende dat Hugo de strijd met kanker was aangegaan.

Met New Reform werd ik uitgenodigd voor presentaties in Tokyo, Montreal of Helsinki en telkens stuurden wij iets op van Hugo. Maar dat was ook het geval voor de galerij Elsa van Honolulu Loringhoven in Gent (1975), waar wij een filmpje toonden waarin Anne-Mie Van Kerckhoven en Jo Corthals in en uit de voordeur stappen van Hugo’s ouderlijke woning. Een opname van luttele seconden dat in een repetitieve vorm eindeloos werd herhaald. Hoe minimalisme en performance elkaar omarmden.

Op een terras aan de Kerk
van  Mijlbeek (1977)
 foto Jan Strickx

1977 werd ik door de gemeenteraad van Aalst voorgedragen om deel uit te maken van de bestuurscommissie van de kunstacademie. Van in den beginne dacht ik er aan om Hugo daar aan het werk te stellen als leraar fotografie waardoor hij een minimum aan inkomen zou genereren, maar een klas fotografie bestond toen nog niet in Aalst. Na een lange procedure, die verband hield met het pedagogisch profiel van de opleiding, ben ik er in geslaagd om een klas met 4 lesuren fotografie per week te laten oprichten met Hugo als leerkracht. Maar dat liep niet van een leien dakje. De school beschikte maar over 1 volwaardig fototoestel en dus stelde Hugo zijn leerlingen voor, om voor de praktijkles een toestel van thuis mee te brengen. De meesten hadden een eenvoudig goedkoop toestelletje bij de hand maar dat deerde hem niet. Hij vroeg aan zijn leerlingen tijdens de praktijkles om op de binnenplaats van de academie op hun as rond te draaien en zoveel mogelijk foto’s te schieten tijdens de draaiende beweging. Bedoeling was om het fotomateriaal vervolgens te analyseren. Directer R. Van Gyseghem kon er niet mee lachen, ontbood mij op zijn bureau en maakte misbaar over de werkwijze van Hugo. Ik was de ‘kop van jut’ als pleitbezorger van Hugo. Hij was van oordeel dat Hugo tot taak had om zijn studenten te leren omgaan met de techniek van een fototoestel. Wij verschilden duidelijk van mening.

Neen, Hugo was niet de allereerste Belgische performer in New Reform, dat was Luc Steels in het voorjaar van 1973. Ik had toen wel al wat performances achter de rug met buitenlandse kunstenaars. Bij de start van New Reform koos ik voor performance en installatiekunst of de weerslag daarvan uitgedrukt in archiefmateriaal. Kunst moet niet schoon zijn maar emoties opwekken was mijn motto dat ik tot vandaag trouw ben gebleven, kortom kunst die ontstaat in aanwezigheid van mensen, of waar ze zelf aan kunnen deelnemen. Hugo Roelandt heeft daar op kenmerkende wijze toe bijgedragen. Mijn samenwerking met Hugo heeft vele jaren geduurd en leeft nog verder in geschriften en gedachten. Ondertussen is hij in de straten van zijn geboortestad teruggekeerd, onder de vorm van publiposters aan de gevels die de tentoonstelling ‘ Het einde is een nieuw begin’ in het M HKA aankondigen. Het kan verkeren zei Bredero. 

Roger D’Hondt