NEW REFORM: PERFORMANCES, HAPPENINGS EN ACTIES 1970-1979

Door Thomas Crombez docent kunstfilosofie, theatergeschiedenis en performance aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten (Antwerpen) en aan Sint Lucas Antwerpen.

New Reform locatie Peter Benoitstraat, Aalst

De in Aalst gesitueerde New Reform Gallery werd opgericht door Roger D’Hondt in 1970. Tijdens het volgende decennium zou het één van de weinige kunstencentra in België zijn die plaats bood aan performancekunst. D’Hondt kon zijn centrum, allicht een juistere aanduiding dan galerie, vanaf juli 1971 onderbrengen in de kelders van een groot burgerhuis in de toenmalige Schoolstraat (nu Bert van Hoorickstraat). Daar, evenals in de straten van Aalst en op andere locaties, zou het centrum tot aan zijn opheffing in 1979 talrijke performances van binnen- en buitenlandse kunstenaars doen plaatsvinden. D’Hondt gaf daarnaast blijk van een levendige belangstelling voor conceptuele kunst, mail art en installaties. Zijn antigalerie was wars van commerciële interesses. Door bewust te kiezen voor strooibiljetten en gestencilde krantjes in plaats van gedrukte uitnodigingen en dure catalogi, wou hij het alternatieve statuut ervan in de verf zetten (“elke traditionele figuratie zal worden geweerd”) en een zo divers mogelijk publiek naar de New Reformevenementen lokken.
 
“Een kunstwerk moet mensen in beweging brengen. Kunst is schoonheid maar kunst moet ook innerlijk kunnen overtuigen. En kunst moet een shock genereren, moet mensen overtuigingen geven, doen nadenken en doen spreken: wat gebeurt er nu? Wat is er? Waarom is dat kunst? Waarom is dat geen kunst? Als je dat niet hebt, dan weet ik niet goed waar een mens zich dan wel mee bezig moet houden… Als kunst te esthetisch wordt, heb ik daar altijd mijn twijfels bij.” (Roger D’Hondt)
 
Hieronder volgt een chronologische, maar niet exhaustieve lijst van performances en happenings georganiseerd door New Reform. Ze vonden plaats in de galerieruimte van New Reform te Aalst, evenals op publieke en private plekken in de stad. Daarnaast werden ook evenementen ingericht op de campus van de Universitaire Instelling Antwerpen (Wilrijk), in het ICC (Internationaal Cultureel Centrum) op de Antwerpse Meir, de Zwarte Zaal van PROKA in de Academie van Gent, de Brusselse Beursschouwburg, de avondacademie RHoK te Brussel, en Celbeton Dendermonde (Jungle Art Jungle). Er waren er ook in het buitenland (Stadsarchief Kassel, Kunstmarkt Düsseldorf).
 
1971-08-22 Tijdens de Aktie Riooldeksels van Werner Kausch werd het publiek uitgenodigd om mee afdrukken te maken van riooldeksels in Aalst.
 
1972-03-18  Melk in Melk, een ‘Tautologische Aktie’ van Dieter Reich. Op een plastiek zeil vormde Reich met melkblikjes het woord ‘melk’, maakte ze vervolgens open en liet de melk in de melk lopen.                                               
 
1972-06-03 Shadows. In het café van de populaire wielrenner Vic Neulandt te Nieuwerkerken (nabij Aalst) worden kunstwerken en documenten uit de New Reformcollectie getoond. Op de dorpsplaats geven de organisatoren gehoor aan de oproep van de Japanse kunstenaar Mieko Schiomie om schaduwen te schilderen. Overal in de wereld en op hetzelfde tijdstip werd deze wens volbracht. De plaatselijke culturele vereniging maakte het initiatief van huis tot huis bekend.
 
1973-02-20 Typerend voor de mysterieuze figuur van Jean-Marie Schwind was de anonieme actie die hij doorvoerde in kunstencentrum New Reform. Roger D’Hondt ontdekt een fotografische weergave ervan in het tijdschrift van galerie Perfamo te Wroclaw.
 
1973-06-16  Bij de verhuis van New Reform naar een nieuwe ruimte werd Luc Steels uitgenodigd om als afscheidsmanifestatie Event-structures te organiseren. Hij gaf aan alle aanwezigen een kaartje met instructies zoals “Omvat iedereen die u tegenkomt bij de armen, zeg daarbij enkele vrolijkheden zoals: Hoera, uw aanwezigheid is voor mij een blijde verrassing”. Na het evenement werd aan het publiek krijt uitgedeeld om de maagdelijk witte muren van de galerie te bekladden.
 
1974-05-20  Voor zijn actie Artistieke gezondheidszorg, georganiseerd door New Reform op de campus van de Universitaire Instelling Antwerpen te Wilrijk (UIA), nodigt Hervé Fischer Belgische kunstenaars uit om hem kunstwerken te brengen, die hij vervolgens zal verscheuren en deponeren in ‘hygiënische plastic zakken’.
 
1974-11-09  Performance Projekt door de performancegroep Dr. Buttock’s Players Pool (opgericht door Luc Steels) met medewerking van Mark Verrekt, Ria Pacquée, Paul Geladi, Luc Mischalle, Marc Holthof, William Flips en Hugo Roelandt. Er werden muzikale acts gebracht en William Flips liep tussen het publiek in een kostuum dat een flipperkast voorstelde, het publiek uitnodigend om een spelletje flipper te spelen. Hugo Roelandt plaatste een model voor een witte achtergrond en begon gekleurde horizontale strepen te schilderen, zodat het lichaam in het schilderij werd opgenomen.
“Omdat het een eerste begin was, wilde ik alles wat normaal als bestaand aanvaard wordt wegbannen om echt opnieuw te beginnen. Daarom heb ik geprobeerd een persoon (...) in de muur te schilderen: ik heb die persoon gewoon voor een muur gezet en met verf/kleurstof geprobeerd hem en de muur één te maken zodat hij verdween omdat alles—vooral wat het denken betreft—zogezegd van de mens uit gebeurt. En als je dus een mens wegschildert, schilder je eigenlijk het elementaire weg.” (Hugo Roelandt)
“Ria Pacquée zat tijdens die avond in een hoekje en ze at gekookte spaghettidraden. Ze liet die spaghetti uit haar mond komen en at ze dan weer op, als commentaar op de hongertoestanden in de derde wereld. Maar dat ritueel ging zo een uurtje verder, of een uurtje of twee, dat weet ik niet meer zo goed. Dat vond ik zelf zeer hard, zelfs al waren dat elementen die mensen uit een artistiek milieu al min of meer gewoon waren. (...) Maar diezelfde avond (...) in een ruimte waar de afstand tussen publiek en performers bijna onbestaande was, maakte de kunstenaar Mark Verrekt plots aanstalten om enkele kippen in brand te steken. Toen hebben de mensen uit het publiek gereageerd en de performance stilgelegd. Dat voorval heeft voor hoogoplopende discussies gezorgd...” (Roger D’Hondt)
 
1974-11-02 tot 1974-11-24 Fotowerken. Eerste solotentoonstelling door Hugo Roelandt met foto’s uit het Antwerpse travestiemilieu, en zelfportretten waarop hij zichzelf in verschillende gedaanteverwisselingen presenteerde.
 
1975-02-15  Openingsperformance van de tentoonstelling De Explosie van de Media: Expositie in het Museum van de Informatie door Genesis P-Orridge en Cosey Fanni Tutti van de Britse performancegroep COUM Transmissions (één van de eerste groepen gesubsidieerd door het Britse Art Council; later transformeerde de groep zich tot de post-punkband Throbbing Gristle). Er werd geen woord gesproken. De kunstenaars verplaatsten voorwerpen in de ruimte om een toestand van desorganisatie tot stand te brengen, hun ‘Nietzscheaanse’ visie indachtig dat kunst een sjamanistische dimensie moest oproepen, die ook tot zelfdestructieve en sadistische uitwassen leiden kon. “Affirmation of existence is art. All is contradiction, to understand is to lie.” (COUM)
 
1975-04   Mistero Buffo, een mixed-mediaproject/happening in New Reform (groep uit Lissabon).
 
1975-05-03  Nacht van de avant-garde, met performances door Tony Costa, Janet Goddart, Herve Fisher, Fred Forrest en Jean-Paul Thenot.
 
1975-10   Tijdens zijn Camera Event in New Reform vroeg Nikolaus Urban de fotocamera van een toeschouwer. Hij spoelde het apparaat in een emmer water met wasprodukt en gooide het nadien tegen de grond te pletter.
 
1975-10-23 Uitvoering van Music with Changing Parts (bandopname) door het Philip Glass Ensemble.
 
1976-01-16 tot 1976-01-30 Esthetisch Ideaal door Hugo Roelandt op de tentoonstelling Theorie, informatie en praktijk in de Academie voor Schone Kunsten (PROKA) te Gent. De installatie bestaat uit 16 grote naaktfoto’s waarop voor- en achterzijde van 8 figuren worden afgebeeld. Tegelijk wordt een enquêteformulier verspreid waarmee de kunstenaar wou peilen naar “het aktuele estetische menselijk-lichaamsideaal”. De bezoekers kunnen op een robottekening de lichaamsdelen vormgeven volgens hun ideaal. Hij wou aantonen dat het ideale lichaam van Michelangelo voorbijgestreefd was, en op basis van de respons van de toeschouwers een nieuw ideaal creëren. Tijdens de openingsperformance werden vijf menselijke figuren in een bestaande vormgegeven situatie van Michelangelo geplaatst.
                             
1976-02-05   Kzrysztof Zarebski realiseert samen met LOGOS de performance-happening Sound Spot. In de bedoeling om de kunst dichter bij de mens te brengen en een spontane creatieve energie los te maken, herschiep hij consumptie- en wegwerpartikelen tot een desolaat landschap.
 
1976-10-16   In samenwerking met Joris De Laet, Paul Geladi en Luc Steels creëert Hugo Roelandt A performance by (opgevoerd in Aalst, Antwerpen en Düsseldorf). De composities worden in real-time verwezenlijkt met behulp van synthesizers, elektronische mixers en invloeden van externe geluiden. Opnieuw toonde Roelandt naakte modellen. Ze werden in doorzichtige plastiek gewikkeld, vastgebonden met touw en plakband aan de witte achtergrond of op een stoel, en met plakband letterlijk en figuurlijk de mond gesnoerd.
Roelandt herinnert zich het volgende over de performance in Düsseldorf : “Oh ja toen zat Beuys in ons voorprogramma (lacht), diezelfde performance heb ik dat jaar ook in de New Reform en de spiegelzaal van het I.C.C. gedaan. Dat was met mensen van ‘De Kiek’ en Geladi en Steels van het U.I.A. Ik werkte er met licht, zowel daglicht als kunstlicht en maakte er een berg met piepschuim. Ik had Duitse vlaggetjes bij die ik uitdeelde aan het publiek, refererend naar het planten van vlaggen na het veroveren van een bergtop. Er was veel volk want Beuys had net ‘opgetreden’, maar de mensen reageerden onthutst op die vlaggetjes, waarschijnlijk omwille van het oorlogsverleden van Duitsland.”

1976-11-20   Aktie Reproduktie in het Aalsterse bedrijf Free Dress, georganiseerd door de Spaanse mediakunstenaar Antonio Muntadas, met medewerking van Miel Luyckx, Mon Van Der Biest, Paul Gees, Roger D’Hondt, Hugo Roelandt, Rudolf Verbesselt, Chiel, Narciss Tordoir en Jan Janssen.
‘s Nachts, in volkomen duisternis, maakte de kunstenaar fotokopieën van het eerste blad van New Reform Nieuws nr. 31 en van flarden uit dagbladen. De stukken werden in 10 exemplaren aan elkaar geniet. De performance refereerde zo aan de moeizame verspreiding van informatie in de Zuid-Amerikaanse dictaturen of onder het Francoregime.
 
1977-04-02   De Vier Seizoenen, groepsperformance ingericht door Hugo Roelandt samen met Jan Janssen, Narcisse Tordoir en Anne-Mie Van Kerckhoven.        De actie vertrokt van de vraag of het mogelijk was de jaargetijden op een kunstmatige wijze te beïnvloeden. In welke mate kan een kunstenaar de natuurelementen dirigeren? De herfst werd gecreëerd door Annemie Van Kerckhoven, de zomer door Narcisse Tordoir, de lente door Jan Janssen en de winter was een coöperatie van deze drie. Hugo Roelandt nam het algemene concept voor zijn rekening.
Achteraf verklaarde Roelandt: “Ik had op dat ogenblik een enorme hekel aan alles wat natuur was. (...) Ik wou dus die natuur vervangen. Ik heb geprobeerd om het zelf te laten regenen, te laten misten... en dat ging wel. Maar die zon hé, dat lukte niet. Dat was te duur.”
Narcisse Tordoir herinnerde zich over het gebeuren: “Er moest regen gemaakt worden, dat was vooral ‘den dada’ van Hugo. Hij had een systeem gemaakt met plastic buizen, met allemaal gaatjes in en daar werd dan water doorgepompt dat naar alle kanten spoot. En onder die ‘regen’ deden wij dan vanalles. Ik heb een zwarte stoel wit geschilderd en met die regen liep de verf er altijd terug af...Er lagen ook mensen op de grond en daar schilderde ik silhouetten rond, maar ook die vervaagden door het water. Achteraf maakten we met de attributen van de performance een installatie.”
 
1977-05-05 tot 1977-05-28 Ontwerpen Voor Uitvoering. Performancekunstenaars uit binnen- en buitenland treden op in de Brusselse Academie RHoK, waaronder Paul Gees, Anna Banana, Wolf Kahlen, Horacio Zabala, Reindeer Werk, Hugo Roelandt, Narcisse Tordoir, Jan Janssen, Paul Geladi en Luc Steels.
Tom Puckey en Dirk Larsen (Reindeer Werk) brachten in het kader van hun ‘behaviour art’ een performance waarbij ze ongewoon gedrag aannamen, rituelen gebruikten, en de houdingen van motorisch gestoorden nabootsten.
Reindeer Werk kreëerde een vreemde toestand temidden van een traditioneel publiek. De mentaliteitsproblemen die zo karakteristiek zijn voor deze maatschappij werden vertaald in een plastische uitdrukkingswijze. Een groot deel van het publiek ervoer dit als een belediging hoewel de gestelde problematiek een parallel trok met een bestaande toestand. Het onderkennen van deze waarden was voor Reindeer Werk de reden van bestaan.” (New Reform Retrospectief 1970-1979)
Anna Banana toonde haar verzameling objecten, die allemaal met de vrucht in haar naam te maken hadden. Horacio Zabala legde getuigenis af van de repressie in de Latijns-Amerikaanse landen met een reeks plantekeningen van ondergrondse schuiloorden. Hugo Roelandt bracht er samen met Narcisse Tordoir, Annemie Van Kerckhoven en Jan Janssen zijn project De Vier Seizoenen (zie boven).
 
1977-05-14   Questions. Tijdens deze straatactie in Aalst deelde de groep CEAC (Centre for Experimental Arts and Communication uit Toronto, Canada) pamfletten uit met vragen aan de bevolking. De gedragingen van de mensen en hun reacties op onverwachte gebeurtenissen waren het onderwerp van hun onderzoek. Zo waren er vragen als “Zal er in de toekomst een gedrag zijn zonder opinie?
 
1978-03-24   Creatie van een stuk. De kleine ruimte van de New Reform Gallery wordt bekleed met een zwarte plastiek. Daarbinnen plaatste Hugo Roelandt drie sterk gebundelde lichtstralen. Deze werden gericht tegen op de grond liggende muzikanten. Ze waren zo ingesteld dat het publiek doorheen de lichtbundels moest lopen. De muzikanten speelden twee bestaande muziekstukken en één vrije improvisatie, telkens met een duur van zeven minuten. Telkens wanneer een toeschouwer een lichtstraal blokkeerde, stopte de muziek. Het publiek besliste dus over het verloop van de opvoering. Na afloop van de performance bleef de bekleding van de ruimte en de lichtopstelling bewaard als een installatie, onder de titel Installatie van een ruimte.
In juli 1978 werd de performance herhaald op het UIA Performance Festival te Wilrijk, en in november bracht Roelandt een variant op het Performance Art Festival in de Beursschouwburg (gecureerd door Roger D’Hondt). De aankondiging luidde: “als u precies doet wat wij zeggen (of niet zo precies) dan maakt u zelf het stuk”. Acht muzikanten werden met behulp van een katrol in de lucht gehesen, elk door een lichtstraal beschenen. Het publiek kreeg bij aanvang enkele instructies. Wanneer een lichtstraal doorbroken werd door een toeschouwer begon de muzikant te spelen. Wanneer de spot weer op hem scheen, stopte hij met spelen. De performance werd afgesloten toen een van de muzikanten zijn instrument met een knal naar beneden gooide, gevolgd door een explosie van licht.
 

Maio Wassenberg

1978-04-14 Performance door Maio Wassenberg in New Reform. Tijdens de performance opereert Wassenberg een door schimmel aangevreten tafel.
 
1978-05-03   Baudouin Oosterlinck brengt Ceci n’est pas une performance. Kunstwerken in de galerie werden afgedekt met purperen doeken. De ruimte werd gevuld met muziek.
 
1978-05-13   Installatie/performance van Allessandro in New Reform.
 
1978-06-16   Installatie/performance door Daniel Dewaele.
 
1975-09        Happening  Grüne Hirsch’afer met Dadhanova Hamburg in New Reform
 
1978-10-02 tot 1978-10-15 Performance Art Festival 1978 in de Brusselse Beursschouwburg, gecureerd door Roger D’Hondt. Tientallen kunstenaars uit het theater, de videokunst en de beeldende kunst tonen liveperformances en documentatie van eerder uitgevoerd werk. De deelnemers omvatten zowel Belgische kunstenaars (Paul Gees, Maio Wassenberg, Lena Halflants, Vincent Halflants, Hugo Roelandt, Michel Laub en Maniac Productions) als kunstenaars uit het buitenland. Zo onder meer Audio Arts (London), Marc Camille Chaimowicz (Londen), Buky Grinberg (Amsterdam), Keiji Uematsu (Japan), Anna Banana & Bill Gaglione (San Francisco), Katharina Sieverding & Klaus Mettig (Düsseldorf), Tina Keane (Londen), Norma Jean Deak (La Jolla, USA), Boegel & Holtappels (Nederland) en Missing Associates (Toronto). In de documentaire tentoonstelling is werk opgenomen van Abramović & Ulay, Vito Acconci, Laurie Anderson, Ben d’Armagnac, Chris Burden, Jacques Charlier, Dan Graham en vele anderen.
 
1978-10-25  Lobach Hinweiser brengt in New Reform een Tafeltennisaktie voor bewuste beleving.
 
1975-11   Live situations in New Reform door 26 kunstenaars uit Europa, met onder meer Ubbeboda Groep uit Zweden en Yoshio Nakajima.
 

Vincent Halflants

1979-01-06 tot 1979-01-15 New Reform Gallery sloot zijn deuren met de manifestatie 28 zelfportretten, zoveel keer herhaald tot de muren van New Reform kunnen behangen worden door Vincent Halflants. De volledige ruimte werd behangen met fotokopieën van het portret van de kunstenaar. Toen hij vaststelde dat er onvoldoende kopieën voorhandig waren, tekende hij het portret verder op het plafond.
 
 
Bronnen
Virginie Devillez, “De New Reform Gallery en de performance in België: een context.” 2006. http://www.netwerk-art.be/nl/data/texts/14
Nele De Sloover, “Oost-Europese performance in New Reform.” Paper, Universiteit Antwerpen, 2008.
Guy Van Deuren, “Botsingen: Happenings, events en performances in Vlaanderen, 1963-1982.” Thesis, Universiteit Antwerpen, 2002.
Roger D’Hondt. New Reform Retrospectief 1970-1979. Gent: Goff, 1988.
Barbora Klimova en Netwerk. “Mei ’68 en het Oostblok: een interview met Roger D’Hondt.” Netwerk/centrum voor hedendaagse kunst, Jaaroverzicht 2006. Aalst: Netwerk, 2006.

Noot Roger D'Hondt: Deze opsomming is onvolledig